به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه نشست علمی تحلیل معرفت‌شناسی وجه سیاسی فضای مجازی توسط گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی نیا عضو هیات علمی گروه معرفت شناسی پژوهشگاه و مدیر قطب علمی فلسفه دین اسلامی و دکتر مهدی عباس زاده عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین قائمی نیا به فناوری های دیجیتال اشاره و عنوان کرد: فناوری های دیجیتال اساساً فناوری‌های معرفتی هستند و این غیر قابل انکار است، اینترنت را نباید با صنعت های دیگر مقایسه کرد چرا که یک فناوری معرفتی است.

عضو هیئت علمی گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: زمانی عده ای رویای تشکیل اجتماع معرفتی در جهان را داشتند که ظهور اینترنت و شبکه های اجتماعی به آرزو و رویای آن‌ها جامع عمل پوشاند.

وی اضافه کرد: لازمه این جهان معرفتی حضور انسان مجازی است، انسانی که در کل جهان امتداد می‌یابد، برخی از فلاسفه معتقدند امروزه ما واقعیت مجازی و حقیقی نداریم بلکه با هستی شناسی مسطحی رو به رو هستیم که حقیقی و مجازی را در بر می‌گیرد، امروزه در مرحله جدید فناوری های اطلاعات با غلبه مجاز بر حقیقت رسیده ایم.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ویژگی‌های فناوری های دیجیتالی اشاره و بیان کرد: عدم ارتباط چهره به چهره، گستردگی جهانی، عدم وجود امکان اثبات هویت، اطلاعات دیجیتال قابل حذف شدن و وجود سیلاب ها و آبشار های اطلاعاتی از ویژگی های فناوری دیجیتالی است که اساسا با فناوری های معرفتی تفاوت دارند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در فضای مجازی با اطلاعات و داده های معنادار سر و کار داریم و فقط اطلاعات جنبه معنا داری را حفظ می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین قائمی نیا اینترنت را بخشی از ذهن انسان برشمرد و گفت: در حال حاضر اینترنت تبدیل به بخشی از ذهن انسان شده و انسان تمام فرایندهای شناختی را با آن انجام می‌دهد و داده ها را در این فضا پیدا میکند که این سطح اول معرفتی است.

وی افزود: سطح دوم معرفتی پردازش داده ها است که با ابزار مختلف صورت می‌گیرد و وقتی صورت غلیظی پیدا می‌کند تبدیل به شبیه سازی می‌شود.

عضو هیئت علمی گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: بعضی معتقدند که شبیه سازی های کامپیوتری مستلزم غوطه ور شدن انسان است که وقتی از نظر روان شناختی مشاهده می کنیم دارای حالت اغنائی بالایی است و این شبیه سازی ها انسان را در خود غرق می‌کند که این مشکل اساسی فضای مجازی است.

وی با بیان اینکه نمی‌توان وجه سیاسی این فضا را انکار کرد تصریح کرد: در فضای مجازی با یک معرفت شناسی دولایه رو به رو هستیم، معرفت شناسی که ناظر به داده هاست و معرفت شناسی که ناظر به پردازش داده هاست.

حجت‌الاسلام والمسلمین قائمی نیا اضافه کرد: مهم ترین نکته ای که در اینترنت و فضای مجازی به صورت کلی اتفاق افتاده نرم افزاری شدن و اجرایی شدن سیاست است.

وی ادامه داد: فضای مجازی صرفا اطلاعات سیاسی راست یا دروغ را انتقال نمی‌دهد بلکه کار اساسی تر آن بارگزاری اطلاعات سیاسی در اذهان کاربران و آن هارا به شکل اجرایی در می‌آورد.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به اطلاعات سیاسی در اذهان اشاره‌ و مطرح کرد: اطلاعات سیاسی به گونه ای پردازش می‌شود که به راحتی در اذهان کاربران بارگذاری و نصب و اجرا می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: مهم‌ترین وجه سیاسی اینترنت الگوریتمی اجراشدن سیاست است، ازطرف دیگر فضای سایبر با ذهن بشر تداعی می‌شود و اگر تمهیدات علمی و فرهنگی صورت نگیرد نتیجه عکس خواهیم دیدم یه تدریج وضعیت سیاسی و اجتماعی بحران های شدیدتری را تجربه خواهد کرد.

در بخش دیگری دکتر عباس زاده به ارائه بحث پرداخت و عنوان کرد: فضای مجازی یا به تعبیر درست‌تر «فضای سایبر» عرصه‌ای است که کنش‌ها و واکنش‌ها، مناسبات و ارتباطات‌ رایانه‌ای میان اشخاص و اشیا در آن شکل می‌گیرد، عرصه مجازی امروزه واقعی‌تر از هر امر واقعی جلوه کرده است و تأثیر آن بر پدیده‌های اجتماعی و سیاسی، بیشتر از امور واقعی و فیزیکی شده است.

وی ادامه داد : فضای مجازی دارای جهات اجتماعی و خصوصاً وجه سیاسی است. فضای مجازی را نباید در حد یک رسانه ساده یا محیط بسیطی تنزل داد، فضای مجازی دارای پیچیدگی‌های بسیاری است و یکی از این پیچیدگی‌ها وجه سیاسی آن است.

دکتر عباس زاده یادآور شد: بسیار مهم است اینکه ما متوجه باشیم که تحولات سیاسی، چه مربوط به فضای عینی و واقعی باشد و چه مربوط به فضای مجازی، دارای مؤلفه‌های معرفت‌شناختی و فلسفی است. پس نباید وجه سیاسی فضای مجازی را مستقل از مؤلفه‌های معرفت‌شناختی و فلسفی آن را مستقل از مؤلفه های معرفت شناختی و فلسفی در نظر گرفت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مفاهیم کلیدی فضای مجازی اشاره و مطرح کرد: وجه سیاسی فضای مجازی چند مفهوم کلیدی دارد که دارای وجه فلسفی و معرفت شناختی است که تحلیل دقیق آن منوط به درک درست آن مفاهیم است، برخی از این مفاهیم عبارتند از ؛ وجود مجازی، انسان مجازی ، واقعیت حاد، وانموده، امپراطوری مجازی و تغییر ذهن.

وی در ادامه ذیل بیان و تشریح این مفاهیم اضافه کرد: انسان مجازی انسانی است که به طور روز افزون با فضای مجازی درگیر و مواجه می‌شود، انسان مجازی ویژگی‌هایی پیدا کرده، افکار و اعتقادات، گرایش ها و تمایلات، سبک زندگی و کنش فردی و اجتماعی او تغییر کرده است.

دکتر عباس زاده ادامه داد: فضای مجازی در متن زندگی انسان کنونی وارد شده است و زیست انسان امروزی، زیست مجازی شده است و این انسان جدید، غیر از انسان قبلی است و تفاوت‌های اساسی با آن دارد. گویی انسان کنونی تغییر ماهیت یا هویت داده است. به نظر می‌رسد، پدیده فراعالم یا «متاورس» در آینده بیشتر به این مسئله دامن خواهد زد و انسان بیشتر و شدیدتر مجازی خواهد شد.

وی به تاثیرات مثبت و منفی فضای مجازی اشاره و عنوان کرد: فضای مجازی، تأثیرات مثبت و سازنده بر معرفت انسان دارد، مثلاً دستیابی سریع و آسان به منابع اطلاعاتی، حذف قیود زمانی و مکانی برای کسب اطلاعات، هزینه کم‌تر برای دسترسی به اطلاعات و ….، اما تأثیرات منفی و مخربی نیز هست، مانند اینکه فکر و حافظه انسان که به دلیل بهره‌گیری بدون ضابطه و قاعده از فضای مجازی تضعیف می‌شود، یا حتی دستگاه معرفتی انسان با مشکلاتی مواجه شود که سلامت فطری آن را به خطر می‌افتد و به نظر این مهمترین آسیب معرفتی فضای مجازی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه فضای مجازی امروزه واقعی تر از فضای واقعی شده افزود:فضای مجازی امروزه واقعی تر از فضای عینی و فیزیکی شده است. این نکته را برخی نظیر ژان بودریار فیلسوف پسا مدرن در قالب نظریه «واقعیت حاد» مطرح کرده‌اند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد:به نظر می‌رسد معرفت و شناخت انسان، دیگر یک معرفت طبیعی نیست، بلکه یک معرفت مجازی است. همانطور که واقعیت مجازی، جایگزین واقعیت عینی و فیزیکی شده است، معرفت مجازی یا مجازی‌شده نیز جایگزین معرفت طبیعی شده است.

دکتر عباس زاده به شبیه سازی در فضای مجازی اشاره و عنوان کرد: از جهت معرفت‌شناختی، آنچه اکنون ما از واقعیت درک می‌کنیم صرفاً تصویری است که به ما نشان داده می‌شود. فضای مجازی به مثابه دریچه نگاه ما به جهان واقعی عمل می‌کند، فضای مجازی، دستگاه معرفتی ما را تسخیر می‌کند و شبیه‌سازی‌های خود را بر آن تحمیل می‌کند.

وی ضمن اشاره به تعبیر امپراطوری مجازی گفت: امروزه تعبیر امپراطوری مجازی را نیز زیاد می‌شنویم. در دوره معاصر، دولت‌ها شکل امپراطوی خود را از فضای عینی و واقعی به فضای مجازی گسترش داده‌اند در واقع، مزایای استفاده از فضای مجازی موجب گستردگی هرچه بیشتر استفاده از این فضا توسط دولت ها شده است، شکل سلطه نیز امروزه تغییر کرده و مجازی شده است، به نحوی که سلطه مجازی واقعی‌تر از سلطه واقعی به نظر می‌رسد.

لازم به ذکر است دبیر علمی این نشست علمی دکتر محمد مهدی حکمت مهر بود.